sach'asach'api puriykuna ruwanapaq qatiykuna saruykuna noqa llaqta suyu usqhaytapuni usqayllatapuni erqe mihurun manzanata yachaywasiqpa kamachiqninkunawan mana rimay tupanchu hamawt'awan mana tupachiy kanchu yachachiqway mana tupachiykanchu hamawt'awan mana rimay tupanchu machula taytaku mamita paya hoq neqe wata impuestukunaq hamut'aykuna erqeqa ripunanmi erqeqa ripunanpunin herqeqa ripunanpunin llipin sutikuna llapan sutikuna t'aqayninchiskuna dominicalkunaqpa qatunankuna kamachiykuna pay takiran hoq takita llaqtapaq hatun ñankuna hoq ruwaykuna ima willakuykuna huchanta reqsichispa kusa qespichiywan allinpuni lluqsin kusawanpuni nishu usqay nisu usqay kutimuqtiyqa kutimuqtiy kinsachunka yachaqkuna hoq suyuq llaqtarunankuna manaraq paykuna chayamuchhaqtin manaraq paykuna chayamuchhaqtin manaraq chayamuchhaqtin qari erqekunamanta orgullosukunallaña qari erqekunamanta orgullosakunallaña warmi erqekunamanta orgullosukunallaña warmi erqekuna manta orgullosakunallaña musuq masa n musuq masa n purinapaq ñankuna usqaymanta niraqlla usqayllamanta niraq huraduqa manan ruwasqachu huraduqa manan ruwanchu ñawpaq hardin pi cheqaypaschá ripu nkuman cheqaypaschá ripukunkuman cheqaypaschá ripunkuman wasipi pay kallpayoq kara wasipi pay kallpasapallaña kara wasipi pay kallpasapa kara hamut'asqa sonqoq munasqan yanapay la palabra voluntario no tiene un equivalente exacto en quechua amachaq rikusqay noqaq rikusqay amachaq wayna machu pay waynakuna machukuna ima waynakuna machukunantin waynakunantin machukunantin pachak hoqniyoq hatun wasi cheqaypaschá llakikuna maskarachikunña misk'i niraq hoq watamanta kutimunku hoq watamantan kutimunku hoq watamanta paykuna kutimunku hoq watamanta paykuna kutimunku en quechua no existe pronombre que diferencie el género llaqtarunaq allin rikuchikuynin iskaynin patarakuna iskay patarakuna iskaynin erqekunamanta hatun chukchayuq españamanta yachaqkuna kusapuni tupachiy ruwasqamanta pachallapipuni pachata niraqlla pachata niraq maypi tiyaran tiyasqanpi maypi pay tiyaran paypa tiyasqanpi musuq hatun llaqta wasikuna llaqta musuq hatun wasikuna pay chayamun chiyuqtaq ripun chiri otaq q'oñi k'api ima temperatura en quechua no existe pero sí por partes como frio o calor paramanta willakuykuna semanaq tukuyninpaq para es lluvia en quechua a los fenómenos admosféricos se les nombra por su nombre a cada uno y no tienen un nombre en conjunto ñanpachiqninkuna ñawpachiqpa tawnapakunankuna allin kusisqa willakuykunamanta kusisqa willakuykunamanta nisu kusisqa willarikuykunamanta ichaqa pay punkukunata kichakichata saqesqa erqe mihusqa yarqaqtin erqe mihurun yarqay qatiqtin erqe mihusqa payta yarqaruqtin chunka cuadrokuna perqaqhatapi chunka hoqniyuq watakuna usqayllatapuni tutamantanpi omnibuskunapaq huch'uy carrochakunapaq ima hatun carrokunapaq taksa carrokunapaq ima machu karrokunapaq huch'uy karrokunapaq ima watakuna pasaqtin hamuq watakuna chaymanta hamuq watakuna llipin pachaqpa allin riqsisqa kamachikuqkuna pacha su equivalente más cercano es tierra llapa pachaqpa allin riqsisqa kamachikuqkuna hampina wasikuna hampikkuna ima hamuwaqchu ñan ñawpaq ñawpaq ñan haykusqa haykurun haykusqa apamusqa pay hamut'asqa patarata ñawinchaspa pay hamut'arusqa patarata ñawincharuspa ch'unpi ch'illu ch'unpi k'anchaq yana ch'unpi ch'illu yana khaya k'anchaq ch'unpi ch'illu wiñay hina kuyuchin allillamantapuni kuyurun allillamanta kuyurirun allichallamanta kuyurirun allillamanta puñurukun nishu unayllataña puñurukun nisu unayta puñurun unay pachata rimaq yapayamun allinta duraspa ukhukama ima allinta duraspa ukhuta ima imaynanpi necesitanchis kayta imaynanpi munanchis kayta intirupi llipinkuqpa reqsisqan intirupi riqsisqa ichaqa allin hoqniraq hamut'aykunarayku chaymanta manzanata mihurun ichaqa mana yuyayninku kasqachu sichus noqa hamusaq hinaqa pay ripunqa musuqpis kashanman hina musuq kashanman hina musuqpis kashanman hina sayayninmanta hoq metrota sayayninmanta hoq bara hoq metroq longitudnin hoq baraq longitudnin kunan listo kachhaqtiy kunan listo kachhaqtiy chay p'unchaymanta qanchis wataq pasasqanta chay p'unchaymanta qanchis wata pasasqanta iskay watapaq viajara yachasqanchista yachasqanchis kaypa qepanpi hoq patara kashan sichus tren chayamunqa chayqa sichus tren chayamun chaylla tutayay manapuni kaqpurallachu qaspiyay manapuni kaq purallachu tutayay mana puni kaqlla tachu pasarun mana kaqllatachu tutayachikunchis nishu sut'in activo ima sut'in activo ima maypi tarikun munayninchiskuna ruwananchiskuna ima mana qolqeq kasqanta yuyaychakustin qolqeq pasapusqanta yuyaychakustin qolqeq ripusqanta yuyaychakuspa qolqeq gastasqa kasqanta yuyaychaspa mana cheqaytapunichu qasin chawpipi nisu decepcionasqa qashara en quechua no existe un equivalente exacto de qué nisu es equivalente a demasiado kay wichaypi hinaraqqa imatapas cheqaychan nisuta hinallaqa imatapis cheqaychanyá nisuta paypa ladunpi paypas qonqapunankama nisu kallpasapa nisupaqpuni kallpasapa kanman arí otaq mana kanmanchu kanman otaq mana kanmanchu kasarakuypi hoq p'unchaykunaq pasasqallantataq chaypi kashaqtinpunitaq pay chaypi kashaqtinpunitaq mayqen suntur yachay hatun wasipitaq ñawincharankiri mayqen suntur yachay wasipitaq ñawincharari ima suntur yachay wasipitaq ñawincharankiri ima suntur yachay wasipitaq ñawincharari chay sobre uhupi kaqqa hoq sutin kara chay sobre uhupi hoq suti kara pin pitaq puka manzanakunaq q'omerkunaq ima pintasqa kasqankupi